Қазақстанда ҚР Қаржылық мониторинг агенттігі жыл басынан бері 22 қаржы пирамидасын анықтаған. Бұндай ұйымдардың барын біле тұра, аузы күйсе де, үрлеп ішпейтін қарапайым халық саны азаймай тұр. Керісінше, пирамида саны одан да өрши түсуде. Қаржы пирамидасын басқа ұйымдардан қалай ажыратуға болатынын назарларыңызға ұсынамыз.
Қаржы пирамидасының қақпанына көбіне екі себеппен түседі. Бірі – тез баюдың жолын іздесе, екіншісі – қаржылық сауаттың жетіспеуі. Қаржылық сауаты бар адамдардың өзі, кейде тез баюды көздеп, алаяқтың апанына түседі. Міне аталмыш себептердің кесірінен психологиялық тұрғыдан көздері баяланып қалатынын айтпай кетуге болмас.
Осы тұста, макроталдаушы, экономист маман Аякөз Ханетова өз пікірін білдірді.
«Қазіргі таңда пайда болып жатқан қаржы пирамадаларын шынайы компаниялардан ажырату өте қиын. Ол үшін міндетті түрде белгілі бір деңгейде қаржылық сауаттылық керек. Алайда, кей жағдайда сауатты болу да жеткіліксіз. Себебі өте сауатты адамдардың да ақшаларын өз қолымен алаяқтарға бергенін көрдік те, естідік те. Өйткені қазір адамдарға «бұл жаңадан ашылған компания, сіз міндетті түрде басында кіргеніңіз үшін ұтасыз» деп ақылға қонымсыз пайда сомаларын айтып қызықтырады», – деді ол.
Сондай-ақ маман қаражат мәселесін келгенде эмоциядан аулақ болуға кеңес береді.
«Әрине, кез келген адам қолында бар қаражатын пайдаланып, көбірек ақша тапқысы келеді. Нарықтық экономика қоғамында бұл қалыпты құбылыс. Алайда, көлеңкелі экономиканың барын да естен шығармаған жөн. Бірінші кеңес, эмоциядан аулақ болған жөн. «Тез пайда табам деп барыңыздан айрылып қалғанша, ойланып, қисынмен шешім қабылдаған жөн» дейді маман. Инвестициялауды үйрететін сарапшылардың айтуынша, шынайы қаржы табу жағдайында жылына 5-10 пайыз төңірегінде пайда көру қалыпты, әрі пайдала саналады. Ал, «бір айда екі есе табыс табасың, үш есе пайда көресің деп асыра жарнамалау байқалса – сақ болыңыз, ол пирамиданың қауіпті белгісі. «Инвестициялаудың алтын заңы бар: неғұрлым пайдасы көп болса, сол ғұрлым тәуекелі де жоғары деген сөз. Осыны естен шығармау керек», – дейді сарапшы.
Қаржы пирамидаларымен күрес неге белсенді жүреді? Себебі, пирамидалардан қарапайым халық қана емес, экономика да зардап шегеді. Яғни, халықтың ақшасын қалтасына басып, шетелге қашып кетеді. Сәйкесінше, сыртқа капитал ағыны болады. Сондықтан, Мемлекет тарапынан – пирамидаларға қатысты заң қатаңдатылуы керек. Ал қоғамдағы адамдар тарапынан – қаржылық сауатын арттыруы керек, ең болмағанда қаржылай сауатты адамның кеңесін алған дұрыс.
Қаржы пирамидаларының негізгі белгілері қандай?
- Көрсететін қызметіне ресми лицензиясы болмау;
- Тез әрі тым жоғары табыс табуды ұсыну;
- Ұйым туралы қаржылық ақпаратты жасыру;
- Ұйымды агрессивті түрде, әсіресе, чаттар арқылы жарнамалау;
- Пайданы жаңа кірген адамдардың салымынан беруді жоспарлау.
