АҚШ Демократиялық партиясының сенаторы Крис Мерфи Қазақстанға қатысты түзетудің күшін жоюға шақырды, деп хабарлайды kazbusiness.kz тілшісі сенатордың веб-сайтына сілтеме жасай отырып.
2013 жылдан бері Коннектикут штатының кіші сенаторы Крис Мерфи АҚШ конгресін Орталық Азияның үш еліне: Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстанға қатысты Джексон – Вэник түзетуін жоюға шақырды. Мерфи Джексон – Вэник түзетуі АҚШ-тың Орталық Азия елдерімен қарым-қатынасты дамытуға қалай кедергі келтіретінін түсіндірді.
“Өкінішке орай, біздің жолымызда анахронистік заң тұр. 1974 жылы АҚШ кеңес еврейлері мен басқа да азшылық топтары үшін эмиграция құқығын шектейтін елдермен сауда қатынастарына АҚШ-тың толық құқығын жоққа шығарған Джексон-Вэник түзетуін қабылдады. Бұл Кеңес одағын қуғын-сүргінге ұшыраған топтарға, соның ішінде Орталық Азияға деген көзқарасын жақсартуға мәжбүрлеудің пайдалы құралы болды. Кеңес Одағы бұрыннан жоқ, бірақ қырғи қабақ соғыс дәуірінің бұл қалдығы біздің Қазақстанмен, Өзбекстанмен және Тәжікстанмен қарым-қатынасымызды шектеуді жалғастыруда”
Ол кейбір Орталық Азия мемлекеттері 1970 жылдары қуғын-сүргін мәртебесіне ие болғандықтан емес, көбінесе инерция мен аймаққа назар аудармағандықтан тұрып қалды деп қосты.
“Тым ұзақ уақыт бойы АҚШ шетте болды, ал көршілес Ресей мен Қытай Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстан сияқты елдерге үлкен әсер етеді”, – деді ол.
АҚШ-тың аймаққа қатысуын тереңдетудің әлеуетті артықшылықтары туралы Мерфи былай деп жазды: “Орталық Азия өзінің стратегиялық жағдайынан басқа көмірсутектер мен сирек кездесетін минералдар сияқты маңызды ресурстарға бай. АҚШ маңызды пайдалы қазбалар үшін жарысқа кешігіп келді, бірақ Байден Әкімшілігі Қауіпсіздік пен жеткізу тізбегін кеңейтуге көп күш жұмсады. Жылдық ЖІӨ 280 миллиард долларды құрайтын осы елдерге тұрақты сауда қатынастарын (PNTR) ұсыну АҚШ-қа бизнестің өз нарықтарына қолжетімділігін кеңейтуге, сауда мен инвестицияларды ілгерілетуге және өсу мүмкіндіктерін жасауға мүмкіндік береді. Орталық Азия мемлекеттері өз экономикасын әртараптандыра алады, жұмыс орындарын құра алады және Ресей мен Қытайға экономикалық тәуелділігін төмендете отырып, өз халқының өмір сүру деңгейін арттыра алады”.
Мерфи АҚШ-тың Орталық Азиямен қарым-қатынасын қайта қарауға мүмкіндігі бар және Конгресс осы сәтті аймақтағы стратегиялық және экономикалық мүдделерін ілгерілету үшін пайдалануы керек деген қорытындыға келді.
Бұған дейін АҚШ Конгресінде Қазақстанмен тұрақты қалыпты сауда қатынастарын орнатуға бағытталған заң жобасы ұсынылған болатын. Құжат Джексон-Вэник түзетуінің күшін жоюды қарастырады.
Джексон-Вэник түзетуі-эмиграцияға кедергі келтіретін, сондай-ақ басқа адам құқықтарын бұзатын елдермен сауданы шектейтін АҚШ-тың сауда туралы Заңына 1974 жылғы түзету. Конгрессмендер Генри Джексон мен Чарльз Вэник ұсынған. Түзету өз азаматтарының эмиграция құқықтарын, сондай-ақ басқа да адам құқықтарын бұзатын немесе айтарлықтай шектейтін елдерге саудадағы ең қолайлы режимді, мемлекеттік несиелер мен несиелік кепілдіктерді беруге тыйым салады. Сондай-ақ, түзету АҚШ-қа нарықтық емес экономикалардан импортталатын тауарларға қатысты кемсітушілік тарифтер мен алымдарды қолдануды қарастырады.
Ресми түрде бұл норма КСРО-дан эмиграцияға шектеулерге байланысты енгізілді, ол басқа елдерге – ҚХР, Вьетнам, Албанияға қатысты да қолданылды. 2006 жылы түзету Украинаға, 2012 жылы Ресейге (Магнитский актісін қабылдаумен қатар) және Молдоваға қатысты жойылды.
1989 жылдан бастап АҚШ-қа эмиграцияға шектеулер жойылғаннан кейін, КСРО-ҒА, содан кейін ТМД елдеріне қатысты түзетудің қолданылуына жыл сайын мораторий жарияланды, бірақ түзету ресми түрде жойылған жоқ. Қазіргі уақытта түзету бірқатар елдерге, соның ішінде Әзірбайжан, Беларусь, Қазақстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстанға қатысты ресми түрде қолданылуда.
