Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының мәліметінше, бірінші жартыжылдықта Ұлттық қорға салықтық түсімдер өткен жылдың ұқсас кезеңіндегі нәтижеден екі еседен асып түсті.
2022 жылдың бірінші жартыжылдығында мұнай бағасының жоғары болуы (29%-ға өсу) және экономикалық өсудің жеделдеуі (6м2022 жылы 3,4%-ға қарсы 6м2021 жылы 2,2%-ға қарсы) аясында шоғырландырылған бюджетке (КБ) салық түсімдері айтарлықтай өсті (+77%).
2022 жылғы қаңтар-маусымда ₸10,2 трлн салық жиналды, оның 30% Ұлттық қорға түсетін түсімдерге тиесілі (6м2021 ж. үлесі – 16%).
Бұл салықтардың ең көп өсуі абсолютті (+₸2,2 трлн) және салыстырмалы (3,3 есе) өрнектерде Ұлттық қорда байқалады. Аталған өсімнің 70%-ға жуығы ПҚӨС (+₸0,9 трлн) және КТС (+₸0,6 трлн) бойынша түсімдерге тиесілі.
Осылайша, ағымдағы жылдың 6 айында салықтық алымдар бойынша жылдық жоспардың орындалуы 57%–ды құрады, өткен жылдың ұқсас көрсеткішіне қарағанда-48%.
Бұл ретте КБ шығыстары 20%-ға немесе 1,8 трлн – ₸11,1 трлн-ға немесе бюджеттің кіріс бөлігінің 96%-ына дейін өсті.
Бұған шығыстардың жиынтық өсімінің 71%-ы тиесілі білім беруге (+₸520,5 млрд), борышқа қызмет көрсетуге және оны өтеуге (+₸454,9 млрд), әлеуметтік қамсыздандыруға (+₸179,9 млрд) және қорғанысқа (+₸136,3 млрд) шығындар айтарлықтай өсім көрсетті.
Жоспарлы қарыз алу шеңберінде 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында ₸1,7 трлн қарыз тартылды, бұл өткен жылдың ұқсас көрсеткішінен 29%-ға төмен. Алайда, жыл қорытындысы бойынша ₸4,6 трлн (2021 жылға қарай +16%) заемдарды тарту жоспарланған.
Ұлттық қордан республикалық бюджетке трансферттер көлемі 2,4 трлн теңгені құрады, бұл өткен жылдың ұқсас көрсеткішінен 15%-ға жоғары.
Елеулі түсімдерге қарамастан, Ұлттық қордың активтері қаржы құралдарын құндық қайта бағалау салдарынан активтердің валюталық бөлігінің қысқаруынан (-6% немесе $3,4 млрд) бірінші жартыжылдықта тек 6%-ға немесе ₸1,7 трлн-ға ғана ұлғайды.
Ағымдағы жылдың 6 айында энергия ресурстарына жоғары бағалар соңғы 5 жылда КБ салық түсімдерінің рекордтық өсуіне ықпал етті. Нәтижесінде КБ профициті ₸1,4 трлн мөлшерінде қалыптасты, олар тартылған қарыздардың пайдаланылмайтын көлемімен бірге (₸0,5 трлн) артық бюджет қаражатын толықтырды.
Жыл соңына дейін мұнайдың орташа жылдық бағасы барреліне 90 доллар (ағымдағы 102,0 доллар / барр) және доллар бағамы 460 теңге (ағымдағы 477).
Бұл ретте бюджет шығындарының айтарлықтай өсуі (+20%) болады, олар азаматтарды әлеуметтік қорғауды күшейтуге, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, өңдеу өнеркәсібін, кәсіпкерлікті қолдауға және мемлекет Басшысының тапсырмаларын іске асыруға бағытталатын болады. Бірінші жартыжылдықта КБ профициті аясында үкіметтік қарыз алу қарқыны баяулады-жылдық жоспардың 36% орындалды.
Сонымен қатар, бірінші жартыжылдықта бюджет профициті кезінде МБҚ көлемі ₸1,5 трлн.шығару, бір жағынан, табыстылық қисығын құру үшін қажет болды, екінші жағынан – мемлекеттік қарызға қызмет көрсетуге арналған шығыстардың ұлғаюына (+28%) алып келді. Нәтижесінде үкіметтік борышты өтеу мен қызмет көрсетудің республикалық бюджет кірістеріне қатынасы 15% норматив кезінде (Ұлттық қор қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасы) 22% – ды құрады.
ПҚӨС және КТС бойынша түсімдердің теңдессіз өсуіне қарамастан, Ұлттық Банктің деректері бойынша бірінші жартыжылдықта қаржы құралдарын қайта бағалау және бюджетке трансферттерді аудару үшін инвалютаны айырбастау есебінен көлемі $3,4 млрд (шамамен 1,5 трлн) төмендеген валюталық активтер көлемінің айтарлықтай төмендеуіне байланысты Ұлттық қордың активтері онша ұлғайған жоқ.
Инфляцияның үдеуіне және Ресей-Украина қақтығысының салдарына жауап ретінде дамыған елдердің орталық банктерінің ақша-несие саясатын қатайтуына байланысты әлемдік капитал нарықтарындағы жалғасып жатқан белгісіздік Ұлттық қордың сыртқы активтерінің көлеміне теріс әсер етуді жалғастыра алады.
