Назерке Берікқалиқызы – кәсіпкер. Жас болса да отбасылық кәсіптің алға басуына өз септігін тигізіп отыр. Қазіргі уақытта атасынан қалған мал шаруашылығын әкесі Берікқали Кусесов екеуі дөңлетіп отыр. Отбасылық кәсіп иелеріміз. “Айкөркем”, “Райымбек” атты шаруа қожалықта ірі қара малды бордақылау, өсіру, өнім шығарумен айналысады.
– Кәсіпті неден, қалай бастау керек?
Кәсіп бастау үшін нақты жоспарың, әрі кездесетін кедергілерге төтеп берер иммунитетің болу қажет. Одан бөлек кәсіп бастағанда белгілі бір дәрежеде біліміңнің болуы шарт. Бастайтын ісіңді алдын ала зерттеп, жан-жақты білгеннен кейін ғана кірісу керек. “Білімдінің күні жарық” деп босқа айтылмады емес пе?
Сондай-ақ алғашқы қиындыққа ұшырағанда қол бұлғап тастап кетер болсаң кәсіп ашудың қажеті жоқ. Өз ісін ашу немесе бизнесті бастау туралы шешім қабылдаған кезде бір ғана тілек аздық етеді. Осы орайда бірнеше маңызды дүниелерді ескерген жөн. Яғни:
- Тек уақытыңды ғана емес, қаражатты да жоғалтуың мүмкін екенін түсінуің керек;
- Тәжірибең жоқ болса, қолда бар соңғы жиған-тергенді кәсіпке салу ақымақтық;
- Аз уақыттың ішінде кәсіпті ұршықша айналдырып әкету мүмкін еместігін есте ұстаған жөн;
- Барлығын алдын ала есептеп, форс-мажорлы сәттерге дейін жоспарлаймын деп ойлау – қателік.
– Кәсіпкердің мақсаты қандай болуы керек?
Кәсіпкер алдына белгілі бір мақсат қойып, өз ісін бастағаны абзал. Оның мақсаты отбасына, Отанына пайдамды тигізсем деген оймен ұштасуы тиіс. Кейбірі кәсіпті бастағаннан кейін қымбат көлік мініп, зәулім үй тұрғызуы мүмкін. Одан кейін кәсібі жүрмей, бастағандағы мотивациясын жоғалтып жатады. Бұл дегеніміз оның бастапқыдағы мақсаты – қымбат көлік пен үй болғанынан. Яғни ойланбай алдына қойған мақсатына жетіп, ары қарай не істерін білмейді. Сондықтан үлкен әрі глобальді дүниені мақсат тұтқан дұрыс. Тағы да айтамын: мақсатың отбасы және Отанмен ұштасса, күймейсің.
– Кез келген адам кәсіпкер бола ала ма?
Кез келген адам кәсіпкер болып кетеді деп айта алмаймын. Өйткені кәсіпкерлік те – ерекше қабілеттілікті талап ететін іс. Мысалы, өз ісіңізді бастаған уақытта алдыңыздан түрлі қиындықтар кездеседі. Және оларды еңсере білулеріңіз керек. Бір орында не істеймін деп отыру – кәсібіңді дамытпайтыны белгілі. Сондықтан да қорқынышыңды жеңе білу маңызды. Ал ол үшін табандылық қажет. Сізге еріншек, жалқау адамнан кәсіпкер шығады десе, сенер ме едіңіз?
– Бизнесменге қажет басты қасиеттер мен машықтар қандай?
Еңбекқорлық, шыдамдылық және мейірімділік. Қарамағындағы қызметкерлердің әлеуметтік жағдайын жақсартып, тіл табысу, мұқтаж жандарға қайырымдылық көрсету өте маңызды. Сондай-ақ кәсіпкер ата-анасымен, отбасымен, ағайын-туыспен қарым-қатынасын түзеуі керек. Онсыз бастаған ісінің ешқандай берекесі болмайды. Оңай жерде нан жоқ екенін, ешқандай сиқырлы таяқша болмайтынын түсінуі керек. “Алма піс, аузыма түс” демей, отырған орнынан тұрып, істің тауқыметіне төзгенде ғана кәсіп жемісін береді.
– Жас кәсіпкерің тәлімгері болуы маңызды ма? Сіздің тәлімгеріңіз кім?
Әрине маңызды. Мысалы, менің тәлімгерім, бағыт берушім – әкем. Жалпы кәсіпкер адам өзі де ізденіп, білімін жетілдіріп отыруы қажет. Білім инемен құдық қазғандай қиыншылықсыз келмейді. Айналамыздағы кез келген құбылыстан сабақ алсақ қана белгілі бір дәрежеге жетеміз. Бірақ адам шешімді өз пікірімен, өз ойымен шығаруы керек. Бізде отбасылық кәсіп болғандықтан, “бір жағадан бас, бір жеңнен қол” шығара отырып жұмыс жасау маңызды.
– Кәсіп ашамын дейтін кез келген адам неге дайын болуы тиіс?
Шығынсыз кіріс болмайды. Бизнес те тірі организм іспеттес, нықтап аяққа тұрып кетуі үшін біраз уақыт қажет. Сондықтан бизнесін бастаған адам кез келген нәрсеге дайын болуы тиіс. Кәсіп бастау үшін адамда 100 пайыз нақты шешім және одан басқа қалау болмауы керек. Ал оның қосымша бір жоспарлары болса, ол кәсіпті соңына дейін апармайды. Жоғарыда айтқанымдай: кәсіп ашамын деген әр адам алдында кездесетін қиындықтарға шыдамды, еңбекқор болуы қажет.
– Қандай жағдайда кәсіптен бас тартқан дұрыс?
Қолайлы жағдай болмағанда. Мысалы шаруа қожалығын ашу үшін ең алдымен шұрайлы жер қажет.
– Қазір қазақстандық нарыққа қандай бизнес қажет деп ойлайсыз?
Агроөнеркәсіптік секторды дамыту қажет. Алдыңғы кезекте халықты қажетті азық-түлік өнімдерімен қамтамасыз ету керек. Бізде осы сала ақсап жатыр. Одан кейін мал шаруашылығы. Көпшілік мал шаруашылығы – кәсіптің ең оңай түрі деп ойлайды. Мал шаруашылығы қазақтың ата кәсібі екені сөзсіз. Десе де осы кәсіпті толық білмейтін адам ары қарай дөңгелете алмай, қиналып жатады. Сод себепті адам өзі білетін іспен айналысқанда ғана мүмкін емес нәтижелерге қол жеткізеді.
– Бизнеске қадам басқан адамдар оқуы тиіс топ кітаптар жиынтығын айтып бере аласыз ба?
“Самый богатый человек в Вавилоне”, Саидмурод Довлатовтың “Долги тают на глазах” кітаптарын оқуға кеңес берер едім. Негізінен “кәсіп бастаймын, сол үшін ізденемін” деген адамға кітап та көп, автор да көп.
