Кепілгер немесе гарант – егер қарыз алушы кредитордың алдындағы борышты төлей алмаса немесе төлегісі келмесе кредит шарты бойынша жауапкершілік алатын адам. Әдетте банктер егер қарыз алушының кредиттік тарихы нашар болса, ресми кіріс жетіспегенде, егер клиент сұрап отырған сома көп болса, көбінесе кепіл берілген кредит болғанда кепілгердің болуын қажет етеді. Қысқаша айтқанда, егер нақты адамға кредит беру банк үшін көп тәуекелге апаратын болса, кепілгерлік қажет етіледі. Егер сізден кредит бойынша кепілгер болуды сұрайтын болса не істеу керек, кепілгердің құқықтары мен міндеттері қандай және ең негізгісі, егер сіз кепілгер ретінде қарыз шартына қатысатын болсаңыз оның салдары қалай болады?
Кепілгер деген кім?
Кепілгер – бұл қарыз алушы шақыратын адам, ол кредит беруші алдында борышкердің міндеттемесін орындау үшін толық немесе ішінара қосалқы жауап беруге міндеттенеді. Кепілгердің жауапкершілігі мен құқықтары Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде нақты жазылған.
Қарыз алушы кредит бойынша төлемдерді төлеуді тоқтатқан кезде, банк кепілгерден берешекті өтеуді талап етуге құқылы. Егер қарыз алушы мен кепілгер кредит бойынша төлемесе, онда банк талап арызбен сотқа жүгінуге және олардан сот тәртібімен берешекті өндіріп алуға құқылы. Банктің борышты өндіріп алу жөніндегі барлық іс-әрекеті қарыз алушыға да, кепілгерге де бірдей қолданылады.
Ортақ жауапкершілік кезінде банк борышкерді өзі таңдай алады, борышкерлердің кез келгенінен толық көлемде орындауды талап ете алады, ал субсидиарлық жауапкершілік кезінде, егер банк негізгі борышкерден берешекті өндіріп ала алмаса, кепілгерден өндіріп алады. Яғни, негізгі борышкер кредитордың міндеттемені орындау туралы талабын қанағаттандырмаған жағдайда, бұл талап кепілгерге субсидияланған борышкер ретінде орындалмаған бөлігінде мәлімделуі мүмкін.
Кепілгер міндетті түрде жазбаша нысанда жасалуы тиіс шарт шеңберінде кредитор алдында жауапты болады. Жазбаша нысанды сақтамау кепілгерлік шартының маңызсыздығына әкеп соғады. Шартқа қол қоймас бұрын оны зерделеу өте маңызды! Сонымен қатар, кепілгерлік шартында, егер, әрине, кепілгерлік талаптарында өзгеше көзделмесе, кепілгер несие берушінің алдында жауап беретін сома көрсетіледі.
Кепілгердің қандай құқықтары бар және кепіл болудың салдары қандай?
Кепілгердің құқықтары өте аз. Кепілгер борышкердің кредитор алдындағы міндеттемесін орындаған бөлігінде сол құқықтарға ие болады.
Кепілгер қарыз алушы үшін банк алдында «кепілдік береді», ол тек борышты қайтару бойынша жауапкершілікті өзіне алады. Бұл жауапкершілік көбінесе банк талап арызбен сотқа жүгінгеннен кейін және сот шешімі бойынша пайда болады. Айтпақшы, кепілгер сотқа жүгінуге құқылы, бірақ ол қарызды өтеуге және борышкерден банкке төленген ақшаны талап етуге мәжбүр болған негізгі борышкерді сотқа бере алады.
Кредит бойынша төлем жасалмаған жағдайда негізгі қарыз алушы мен кепілгердің салдары бірдей болады. Біріншіден, кредиттік тарихы нашарлайды. Сонымен қатар, кредиттік тарихындағы кепілгерде басқа біреудің кредитін кешіктіру қарыз алушы «шоттар бойынша төлеуді» тоқтатқан кезде және кепілгер банк белгілеген мерзімде қажетті соманы енгізбеген кезде ғана көрсетіледі. Екіншіден, егер қарыз алушы да, кепілгер де өз міндеттемелерін орындамаса, банк сотқа жүгіне алады. Сот, егер кепілгердің ресми кірісі болса, берешекті жалақыдан есептен шығару арқылы өндіріп алуды немесе кепілгердің мүлкіне тыйым салу және оны одан әрі сату арқылы банк алдындағы берешекті есептен шығаруды қаулы ете алады.
Кімдер кепілгер бола алады және сізге кепілгер болуды ұсынса, не істеу қажет?
Кез келген адам кепілгер бола алады, көбінесе бұл борышкердің жақын танысы немесе оның туысы болуы мүмкін. Банк кепілгердің төлем қабілеттілігін бағалайды, оның кредиттік тарихын және т. б. зерделейді.
Егер сізге банктік қарыз шарты бойынша кепілгер болуды ұсынса, неге көңіл аудару қажет? Кепілгер болуға келісу сіз өз атыңызға кредит ресімдеген сияқты жауапкершілік жүктейтінін есте ұстаған жөн. Оның айтарлықтай айырмашылығы – сіз кредит ақшасын да, қарызға алынатын мүлікті де иемдене алмайсыз. Сондықтан кепілгер болу – бұл, ең алдымен, борышкерге көрсетілген қызмет, ал оның қаржылық тәуекелдері үлкен.
Бейтаныс адамдар сізге кредит бойынша, әдетте белгілі бір ақыға кепілгер болуды ұсынатын жағдайлар кездеседі. Мұндай жағдайларда бас тартқан дұрыс, өйткені қарыз алушы кредит бойынша төлей ме, жоқ па оны ешкім білмейді. Берешекті өтеу бойынша барлық ауыртпалық алдағы уақытта сізге түсуі мүмкін.
Егер кепілгер болуды сіздің туысыңыз, сенімді жақсы танысыңыз ұсынса, сіз, бәрібір оның «жақсы» және «жаман» жақтарын сарапқа салыңыз. Егер сіз көмектесуге шешім қабылдасаңыз, онда пайыздық мөлшерлеменің мөлшерін, төлем кестесі мен сомасын, тұрақсыздық айыбының мөлшерін мұқият зерттеңіз, өйткені кредит алушы қарызды төлемеген жағдайда мұның бәрі сізге әсер етеді. Кепілгерлік шартын мұқият оқып шығыңыз, сіз қандай жауапкершілікке ие боласыз, міндеттемелерден мерзімінен бұрын қалай бас тарта аласыз және т. б.
Кепілгер болуға келіспес бұрын, өзіңізге жауап беруіңіз керек: «Мен біреудің қарызы үшін жауапкершілікті алуға дайынмын ба?». Егер жауап оң болса, онда өз кредиттік міндеттемелеріңізді орындауға асқан жауапкершілікпен қарау керек.
